Groby kamienne skrzynkowe
MATARNIA
Cmentarzysko leży w południowej stronie i 0 1/2 km. od wsi. Na niewielkich dwóch wzgórzach piaszczystych, oddzielonych płytkim wąwozem, w prawo od drogi wiodącej do Kiełpinka, natrafiano przypadkowo na groby skrzynkowe, z których miejscowy proboszcz ks. Hertlh ocalił i przechował jedną urnę, pokrywę od drugiej urny i zausznice z drutu brązowego. W r. 1877, badając to cmentarzysko, znalazłem dwa groby skrzynkowe. W jednym z nich było urn osie, a w drugim siedem. Z pomiędzy tych urn, jedenaście było twarzowych. Wszystkie przedmioty, tak znalezione poprzednio, jako też i prze zemnie na tym cmentarzu zdobyte, znajdują się w Muzeum Towarz. n. w Toruniu (B. Nr 327—343. Skc.IV", Nr 320 — 336).
Godfryd Ossowski, Mapa archeologiczna Prus Zachodnich z przyległymi częściami W. Ks. Poznańskiego według badań w latach 1875-1878
Cmentarzysko Matarnia; w powiecie gdańskim (Tabl. XXIII)
Do najpiękniejszych wykopalisk, jakie w grobach skrzynkowych Prus królewskich znajdowano należą wydobyte z cmentarzyska w Matarni 1). Wielce jednakże pożałowania godnym jest to, że z cmentarzyska tego, które, jak to wnosić można z niemałej ilości dawniej tu przypadkiem znajdowanych i do szczętu poniszczonych grobów, było znacznej wielkości, dziś już wcale niewiele pozostało. Badając je bowiem w r. 1877, znalazłem tylko dwa groby całe. Oba one są w najwyższym stopniu zastanawiające już dla tego, że oba napełnione były samymi praw ie popielnicami twarzowymi . Na dwanaście wydobytych z nich naczyń, jedenaście było twarzowych 2). W ogólności, wszystkie popielnice twarzowe cmentarzyska Matarni odznaczają się nader starannym obrobieniem, wyraziście uwydatnionym wyobrażeniem twarzy i szczególniejszym przepychem w udekorowaniu (ob. wyżej, str. 41 i 42). W szczególności zaś zasługują na najwyższą uwagę najprzód dwie popielnice z grobu Nr 1 (fig. 3 i 4) z powodu nadzwyczaj bogatych zausznic, którymi były przyozdobione. Zausznice te (fig. 3a i 4a i b) składają się z kółek brązowych, nawleczonych mnóstwem paciorków z bursztynu, szkła i gliny. W jednej z nich (fig. 4 a i b)} oprócz tego dodane są ozdobne łańcuszki brązowe, zakończone u dołu wisiorkami trójkątnymi, także brązowymi. Następnie, dwie popielnice pochodzące z jednego grobu Nr 2 (fig. 9 i 10), zastanawiają niezmiernie tym, że chociaż jedna z nich (fig. 9) jest dwa razy większą od drugiej, pomimo to obie mają kształt najzupełniej jednaki.Nos i oczy ich twarzy są w jednaki sposób wylepione, jednakowego rysunku zdobią je paski wyryte na brzuszcach i z jednakowej nawet masy glinianej są one ulepione. Na koniec, inna jeszcze popielnica z tego samego grobu (Nr 2), odznacza się tym , że jako wyobrażenie twarzy, ma tylko uszy i oczy (fig. 11). Te ostatnie wyobrażone są przez dwa bardzo regularnie okrągłe i bardzo czysto wygniecione dołki. Niemniej godne uwagi z powodu sutej i oryginalnej ornamentyki są niektóre pokrywy tutejszych popielnic twarzowych (fig. l a i l b ,2 a , 3 b, 4 c i 1 1 a i b). Dwie popielnice wyobrażone na fig. 13 i 14, oraz nader kształtna i ozdobna pokrywka od popielnicy zniszczonej (fig. 15 a i b), pochodzą z grobu trzeciego tegoż cmentarzyska, dawniej przypadkowo odkrytego i do szczętu zniszczonego.
1) Wiadomości o położeniu miejscowym tego cmentarzyska ob. tamże, str. 58.
2) W ogóle wszystkie niemal popielnice twarzowe, jako wyrabiane z gliny delikatniejszej i wylepiane cieniej od popielnic pospolitych, są z tego powodu więcej kruche i łatwo uszkodzeniu podpadające. Dla tego też, wiele popielnic tego cmentarzyska uległo znacznemu zepsuciu, jak n. p. trzy popielnice wielkie (fig. 4, 5 i 6) i dwie malutkie (fig. 7 i 8). W trzech pierwszych pokruszyły się te właśnie miejsca, na których były twarze, a dwie ostatnie, z wyjątkiem jedynie twarzy, całkiem się pokruszyły. Rysunki pięciu tych popielnic wykonałem przed poruszeniem ich z grobu, zaraz po usunięciu otaczającego je piasku.
MATARNIA. Z grobu Nr. 1.
Fig. 1. Popielnica twarzowa , szaro-czerwona, z pokrywą (a i b) pięknie zdobioną.
W. 200; O. 105; D. 95; B. 210.
Fig. 1 a i b. Pokrywka od tejże popielnicy czarna, pięknie zdobiona, w profilu (a) i z góry (b).
W. 40 ; O. 120.
Fig. 2. Popielnica twarzowa szaro - czerwona, zdobiona pod szyją.
W. 245; O. 140; D. 100; B. 250.
— 2 a. Pokrywka od tejże popielnicy, takiegoż koloru, zdobiona.
W. 72; O. 152.
Fig. 3. Popielnica twarzowa, szaro - czerwona, ozdobiona zausznicami brązowymi paciorkami szklanymi i glinianymi.
W. 240; O. 130; D. 105; B. 240.
— 3 a. U c h o od tejże popielnicy z zausznicą, wielkości naturalnej.
— 3 b. Pokrywa od tejże popielnicy, szaro - czerwona.
W. 50; O. 160.
Fig. 4. Popielnica twarzowa szaro - czerwona, przyozdobiona zausznicami; twarz wykruszona.
W. 200; O. 100; D. 95; B. 250.
— 4 a. I Ucha od tejże popielnicy z zausznicami
— 4 b. I brązowymi, na których nawleczone są paciorki szklane, bursztynowe i gliniane, oraz wisiorki brązowe, zawieszone na takichże łańcuszkach; wielkość naturalna.
— 4 c. Pokrywa szaro - czerwona, bogato zdobiona, od tejże popielnicy.
W. 56; O. 140.
Fig. 5. Popielnica twarzowa szaro-czerwona, zdobiona pod szyją; część z twarzą uszkodzona.
W. 223; O. 130: D. 95 ; B 258.
— 5a. Część pokrywki od tejże popielnicy.
Fig. 6. Popielnica twarzowa (część twarzy wykruszona), szaro-czerwona, z uchami mającymi dziurki
dla zausznic.
W. 275; O. 145; D. 110; B. 265.
Fig. 7. { Ułamki dwóch malutkich czarnych Popielnic twarzowych z ocalonymi częściami twarzy.
Fig. 8. {
 |
| Tabl. XXIII |
Godfryd Ossowski, Prusy Królewskie. Z. 2, 3
