Imperium Wiedzy: Światowid

ŚWIATOWID (*)

ŚWIATOWID

Zkąd te grzmoty i te wiry?
Wśród srebrzystej gwiazd zamieci,
Przez ciemnice i szafiry,
Przez płonących sfer miljony,
Przez pienistą światów toń,
Kolosalny, nieścigniony,
A radosny, skrząco-oki,
Nad burzami we mgle leci,
Leci biały jak obłoki,
Leci grzmiący jak potoki,
Koń!

Mleczna droga, niby grzywa,
Z jego szyi światłem spływa;
Wieczność w swych otchłaniach śpiąca,
Gdy ją rumak w locie trąca,
W złote wzbija się tumany….
Cztery słońca, jak podkowy,
Grzmią po drodze jutrzenkowej,
Rubinami nabijanej.
A na końcu czółnkiem chwały,
Z orlich puchów uprzedzony,
Cudnie świeci czaprak biały.
Któż na białym tym rumaku,
Któż na białym tym czapraku,
Odbierając sfer pokłony,
Pędzi wśród zawikłanych dróg,
Po nieskończoności szlaku?
Bóg!

Jak sperlone śniegiem liście,
Jak księżyca pożar blady,
Jak ogromne wodospady,
Jak gołębi szumny rój,
Tak owiewa go srebrzyście,
Strój!

W jego jasnej lewej dłoni,
Pieniac się od białych strug
Niebiańskiego tego miodu,
Którego cudowna władza
Jedną kropelką odmładza
Siły człowieczego rodu,
Srebrny, wielki, lśni i dzwni
Róg!

Przy tym rogu, przy tym zdroju,
Zkąd wypływa czar pokoju,
Jak przy kwiecie uplot węży,
Jako łabędziu kruk,
W prawem ręku bożka, cięży
Łuk!

Z jego piersi, nastrojonej
Na skalę wszystkich stuleci,
Brzmi muzyka tajemnicza,
Której nie słyszą miljony,
Tylko mędrcy i poeci.
A nad jego orlą szyją,
Cztery cudowne oblicza
Tak ogromnem światłem biją,
Że choć leci wśród ciemnicy,
Gdzieby słońca czuły trwogę,
Nie trwoży się czterolicy,
Sam rozświeca sobie drogę!
Z ośmiu źrenic widzącego,
Nakształt gromów, na kształt kłosów,
Nakształt rozgorzałych dzid,
Spojrzenia w łono niebiosów,
Tak przeszywające biegą,
Że Słowianie mu olbrzymie,
Najolbrzymsze dali imię:
Wid!

Nie ma tak pochmurnych ciemnijc,
Nie ma tak cichej mogiły,
Nie ma tak wiernych tajemnic,
Nie ma takich gęstych krat,
Coby przed nim pyłek skryły.
Jak niezmienność jest głęboka,
Jak nieskończoność szeroka,
Jak nieśmiertelność wysoka,
On ogarnia, błyskiem oka,
Świat!

Świat widzący! Światowidzie!
Ten, co na hełmie ze złota
Światłą mądrość ma jak pióro,
Niby paź za tobą idzie,
A wygląda jak twój cień.
Dzień!

Owinięta błędów chmurą,
Strzelająca z gwiazd jak z proc,
Oh! na widok twój się miota,
Noc!

Więc co wieczór, gdy noc blada,
Rozczesawszy srebrne włosy,
Opanować chce niebiosy,
Cztero-czoły, ośmio-oki,
Na białego konia wsiada,
Goni…. ona leci drząca….
On ją gna błyskami stali,
Na biebieskiej drogi szczyt:
Ztmatąd pod winokres strąca…
Aż jej zsiniałe zwłoki,
Jak grobowy kamień, zawali
Świt.

Jednak ona, choć zraniona,
Silną jest, umrzeć nie może,
Rozbija się w swej mogile…
Nim wieczorne spłoną zorze,
Rozwalą ją, wstaje w sile,
I walczy o światów tron!
Lecz przyjdzie takie zaranie,
Po którem noc już nie wstanie,
I z nią razem skona
Skon!

Gdy się dwie komety trącą,

Gdy się wzburzą oceany,

Gdy pożar dłonią iskrzącą

W czerwień maluje obłoki,

Gdy gniewnych orłów gromada

Walkę wypowié sokołom,

Gdy więdnie kwiat nadłamany,

Cztéro-czoły, ośmio-oki

Na białego konia wsiada,

Leci, leci… aż na wir

Wpół-obłąkanéj przyrody,

Zlewa miody, balsam zgody,

I nakazuje żywiołom

Mir.

Gdy narodom wyda w ucisku
Jęk, jako Bałtyk głęboki.
Gdy się na pobojowisku
Krwawi krogulcza biesiada,
Cztero-czoły, ośmio-oki
Na białego konia wsiada,
Chyży jak śmierci godzina,
Pomiędzy dwa wojska wpada,
I niechybny łuk napina,
I odpędza gnębiciela;
A oswobodzony lud,
Woła w szaleństwie wesela:
„Cud!”

A kiedy wszystko ukoi,
Wszystkie więzy porozplata,
Na modrej stolicy swojej
Siada u wierzchołków świata.
A wtedy ogrom natury,
Co się u stóp jego pieni,
Ludzie co przed nim schyleni,
Nie śmieją źrenicy wznieść,
I młodszych bogów drużyna,
Która tęczą go opina,
Nucą potrójnemi chóry:
„Cześć”!...
Deotyma

PRZYPISEK

Z wielu opisów posągu Światowida, jego czci i rozlicznych świątnic, najdokładniejszym jest opis Saxona Grammatyka; ten w XIV księdze swojej „Kroniki duńskiej”, określiwszy obszernie położenie i bogactwa miasta Arkony na wyspie Rugii, oraz świątynie, w której Rugianie część oddawali Światowidowi, o jego posągu mówi:
„Niezmierny był w kościele bałwan, wielkością swoją ciała ludzkiego wzrost wszelki przechodzący; miał on 4 głowy”
„W prawej ręce trzymał róg, różnego gatunku kruszcem wysadzany, który kapłan corocznie miodem nalewał, w lewej zaś trzymał łuk.”
„Niedaleko od posągu było położone wędzidło jego i siodło” – „oraz miecz nadzwyczajnej wielkości.” – „Toż bożyszcze, w wojsku narodowem trzysta koni i jeźdźców swoich szczególnych miało; od tych nabyta wszelka zdobycz, kapłanowi straży oddawaną była” – „Prócz tego, osobnego konia siwego, to bóstwo własnego miało; na tym koniu, wedle zdania Rugianów, Światowid miał walczyć z nieprzyjaciółmi obrządków swojej wiary.”

(*) Jest to ustęp z poematu pod nazwą „Miłość bogów," osnutego na podaniach rugijskich.

Tygodnik Illustrowany. T.1, nr 13 21 grudnia 1859

21.12.1852

Na śladach ostatniej świątyni Światowida

Arkana na wyspie Rugii

Wyspa Rugia, na której w r. 1168 zginęły ostatnie bóstwa słowiańskie.

Rugia, zielona wyspa o białych, kredowych brzegach, należy obecnie do Niemiec. Przed wiekami była własnością Słowian, którzy żyli tam cicho spokojnie, utrzymując się z rolnictwa i rybołówstwa. Wśród wszystkich plemion szczepów słowiańskich, zamieszkujących dorzecze Łaby, Wisły i Dunaju, słynna była Rugia jako siedziba najpotężniejszych i najgroźniejszych bożków, Światowida i Perkuna . Do świętych chramów na Rugii ciągnęły rok rocznie liczne pielgrzymki wiernych i spieszyli wysłannicy książąt słowiańskich z bogatymi darami. Najwyższy kapłan Światowida, ten, któremu jedynie przysługiwało prawo dosiadania białego rumaka, rozsądzał spory pomiędzy słowiańskimi władykami, składał ofiary i przepowiadał przyszłość.

Plastyczna rekonstrukcja świątyni Światowida w Arkonie na Rugii.

Kult Światowida i Perkuna trwał na Rugii prawie do końca XII wieku. W roku 1168 wylądowali na wyspie Duńczycy i pod pozorem krzewienia chrześcijanizmu wycięli w pień słowiańską ludność i spalili grodziska, sadyby i gontyny. Pomocni Duńczykom byli książęta pomorscy, Kazimierz i Bogusław, oraz książę obotrycki Przybysław, łasi na łup, wówczas jeszcze nie lennicy, ale już posłuszni życzeniom cesarza niemieckiego. W roku 1168 przodkom naszym na Rugii miecz i żagiew zakazały czcić bogów słowiańskich. Od daty tej Światowid, Rugiewit, Perkun i Porewit, odwieczni władcy Słowian, przeszli do Historii. Jak wyglądali i jak zbudowane były ich świątynie, dowiedzieć się możemy tylko z dwóch źródeł. Jednym źródłem jest opis współczesnego świadka, Duńczyka, który w r. 1168 był przy zdobywaniu Rugii, drugie sprawozdanie uczonego, prof. K. Schuchhardta, który prowadzi teraz na Rugii badania archeologiczne.

Plan starej Arkany, zdobytej i zniszczonej w r. 1168 przez Duńczyków, co opisuje kronikarz Grammatius.

Duńczyków wysłał na Rugię król Waldemar I. Wojskiem duńskim dowodził biskup z Roeskilde, któremu towarzyszył w charakterze sekretarza Saxo Grammaticus, kronikarz, autor 16-tomowej ,,Historia Danica". W 14-ym tomie tego dzieła Saxo Grammaticus, piszący oczywiście po łacinie, przedstawił najazd na Rugię i zniszczenie świątyń pogańskich. Wojska duńskie, wspierane przez zastępy książąt pomorskich, przystąpiły najpierw do oblegania Arkony, położonej na północnym cyplu wyspy. Arkona, obwarowana wysokimi walami i palisadą, mieściła największą świętość pogańskich Słowian -chram Światowida, zwanego przez dziejopisa Swantewitem. Obronną świątynię zdobyto w dniu 15 czerwca. Posąg bożka, wysoki na 8 - 9 metrów, porąbano siekierami i spalono. Grammaticus opowiada, że mieszkańcy Arkony, gdy zabrakło wody do gaszenia płonącej świątyni, chwytali za garnki z mlekiem, ale ognia nie zdołali stłumić. Spłonęła cała gontyna, wszystkie ofiary i ozdoby wraz z purpurowymi zasłonami.

Skalisty przylądek na wyspie Rugii, gdzie stała kiedyś warowna świątynia Światowida.

Po zniszczeniu Arkony, wojska duńskie ruszyły w głąb wyspy, gdzie podobny los spotkał świątynie w Charenzie (Carentia, dzisiejszy Gartz). W trzech obronnych gontynach były tam posągi Rugiewita, Porewita i Porenuta (Perun, Perkun). Według opisu Grammaticusa posąg Rugiewita, rzeźbiony z dębowego drzewa, był o siedmiu twarzach i zbrojny w osiem mieczy, z których jeden trzymał w dłoni Pod brodą boga gnieździły się jaskółki i, jak notuje skrzętnie kronikarz, całą pierś bóstwa pokryta była ptasimi wydzielinami. Drugi, bożek, Perewit był bez broni, zaś Perun miał cztery twarze i piątą na piersiach. Archeolog Schuchhardt twierdził przede wszystkim, że dawna świątynia Światowida w Arkonie odległa była od brzegu o dobry kilometr. W ciągu przeszło 750 lat brzeg wyspy zapadał się w morze, rocznie na szerokości 4 i pół stóp. Dzisiaj brzeg biegnie przez fundament świątyni, która miała około 20 metrów w kwadracie. Do morza runął już północny narożnik i większa część wschodniej strony fundamentu, którego ślady wskazują, że był szeroki na dwa metry. Według prof. Schuchhardta gontynę otaczał wał, wysoki na 8-9 metrów. Fundament, podobnie jak w świątyniach w Charenzie, zbudowany był z krzemienia. Wały otaczały chramy kołem. Po bogatych świątyniach słowiańskich na Rugii nie pozostało nic więcej. O dawnych mieszkańcach wyspy świadczą legendy i podania, przechowane jeszcze wśród ludności i liczne nazwy wsi i osad o pierwiastku słowiańskim.

Jlustracja Polska 1931.08.09 R.4 Nr45

09.08.1931